Gaspar Józef Hipolit Cegielski (1813 – 1868) – nauczyciel, filolog, przemysłowiec, wydawca i działacz społeczny – należy do grona najwybitniejszych postaci w dziejach Wielkopolski. Dzięki wyjątkowym zdolnościom, sumienności oraz pracowitości, zdobył wykształcenie, a następnie odniósł sukces jako nauczyciel i naukowiec. Od 1846 roku znany jest również jako kupiec, przemysłowiec i wydawca. Jego wielka indywidualność, wszechstronność oraz energia z jaką działał, sprawiły że wywarł znaczący wpływ na życie społeczno – polityczne, kulturę i gospodarkę tego regionu.
Pochodził z Powiatu Gnieźnieńskiego. Urodził się 6 stycznia 1813 roku w Ławkach koło Trzemeszna jako syn Michała i Józefy z Palkowskich.
Kształcił się w Trzemesznie (1827 – 1830), a następnie w Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu (1830 – 1835). Przez cały okres nauki w gimnazjum był prymusem, wykazując wybitne uzdolnienia w dziedzinie języków obcych i matematyki. Dzięki temu otrzymał stypendium rządowe i podjął studia z filologii klasycznej na Uniwersytecie Berlińskim (1835 – 1840), gdzie na podstawie rozprawy „De negatione” uzyskał tytuł doktora filozofii.
Zdobycie wykształcenia, umożliwiło mu realizację jego ówczesnego celu życiowego, którym było objęcie posady nauczyciela w gimnazjum. W latach 1840 – 1846 uczył łaciny, greki, języka polskiego oraz historii i geografii w Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu. Jednocześnie intensywnie pracował naukowo, publikując rozprawy z zakresu językoznawstwa w tym m.in. artykuł „O powstaniu mowy i szczególnych języków” (1841), rozprawę „O słowie polskim i koniugacjach jego” (1842). Napisał również podręcznik gramatyki greckiej (1843) oraz szeroko znaną i parokrotnie wznawianą „Naukę poezji” (1845), która poza teorią poezji, zawierała obszerne wypisy z literatury polskiej.
W 1846 roku odmówił wykonania polecenia władz szkolnych, dotyczącego przeszukania mieszkań swoich uczniów, podejrzanych o konspirację patriotyczną, za co został zawieszony a następnie usunięty ze stanowiska w szkole. Konieczność utrzymania rodziny oraz brak perspektyw na ponowne zatrudnienie w gimnazjum, sprawiły że H. Cegielski podjął decyzję o rozpoczęciu działalności kupieckiej. Po odbyciu praktyki w Berlinie, założył w Bazarze 30 września 1846 roku sklep z wyrobami żelaznymi, z którego w następnych latach wyrosły, najpierw warsztaty naprawcze na ul. Butelskiej (1850), a następnie fabryka narzędzi i maszyn rolniczych przy ul. Koziej w Poznaniu (1855). Jej produkty sprzedawane były w Wielkim Księstwie Poznańskim oraz eksportowane do Prus, na Śląsk i do Królestwa Polskiego. Duży popyt na produkowane przez H. Cegielskiego maszyny skłoniły go do kolejnej rozbudowy zakładów. W 1859 przy ul. Strzeleckiej w Poznaniu, oddano do użytku nowoczesną odlewnię oraz oddziały montażowe, w których poza narzędziami i maszynami rolniczymi, wykonywano także urządzenia dla młynów, olejarni, gorzelni, wodociągów i gazowni. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, Cegielski napisał i wydał w 1858 roku bogato ilustrowany katalog swoich produktów, pt. „Narzędzia i machiny uznawane za najpraktyczniejsze”, który był jednym z pierwszych tego typu wydawnictw na ziemiach polskich. H. Cegielski odnosił sukcesy gospodarcze – jego fabryka stała się najważniejszym polskim zakładem przemysłowym, zaś jej twórca najwybitniejszym polskim przemysłowcem w zaborze pruskim.
Pomimo kierowania rozrastającą się firmą, nie zaprzestał pracy naukowej oraz silnie zaangażował się w działalność społeczną i wydawniczą. W 1852 roku wydał nowe, poszerzone wydanie rozprawy „O słowie Polskim i koniugacjach jego” oraz drugie wydanie „Nauki poezji”.
Jeszcze podczas pracy w Gimnazjum im. Marii Magdaleny, związał się z Karolem Marcinkowskim i założonym przez niego Towarzystwem Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Po śmierci Marcinkowskiego, pełnił w Towarzystwie różne obowiązki w tym funkcję wiceprezesa w latach 1850 – 1868. Dzięki pracy Cegielskiego, Towarzystwo przezwyciężyło trudności finansowe i stało się największą instytucją stypendialną w zaborze pruskim. Ponadto H. Cegielski aktywnie działał w Towarzystwie Przemysłowym, którego był współtwórcą i prezesem; Centralnym Towarzystwie Gospodarczym, którym kierował w latach 1865 – 1868 oraz Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk.
Jeszcze podczas pracy w szkole H. Cegielski opublikował w „Orędowniku Naukowym” (1840) artykuł „O zasadach wychowania w szkołach wyższych”, w którym postulował ogólną reformę szkolnictwa. W związku z tym, obok E. Raczyńskiego, był propagatorem a następnie współtwórcą i patronem szkoły realnej w Poznaniu oraz członkiem jej kuratorium w latach 1853 – 1867. Sprawami szkolnictwa interesował się także zasiadając przez wiele lat w poznańskiej Radzie Miejskiej, co stanowiło kolejny fragment jego aktywności społecznej.
H. Cegielski należał do grona twórców prasy polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim. W 1848 roku założył pierwszy polski dziennik „Gazetę Polską”, w której był przez pewien czas redaktorem naczelnym i jednym z autorów. Po likwidacji gazety w 1850 roku, w związku z ogłoszeniem przez władze pruskie restrykcyjnych zarządzeń prasowych, razem z W. Stefańskim i W. Bendkowskim, założył „Gońca Polskiego”, który wychodził do końca 1851 roku. Do działalności wydawniczej wrócił w 1859 roku. Założył wtedy „Dziennik Poznański”, który z biegiem czasu stał się jednym z najważniejszych czasopism Wielkopolski. H. Cegielski angażował się również w działalność polityczną. W 1849 roku był posłem do Sejmu Pruskiego, a w następnych latach działał w polskim komitecie wyborczym. Problematykę polityczną poruszał w swoich artykułach oraz w wydanej w Brukseli broszurze „Sprawa polska przed Trybunałem Kongresu Europejskiego” (1864).
Zmarł 30 listopada 1868 r. w Poznaniu. Wraz z jego śmiercią społeczeństwo polskie utraciło jednego z przywódców, który w szczególny sposób przyczynił się do budowania kulturowej i gospodarczej tożsamości Polaków. Cegielski łączył w sobie wiedzę i wielką kulturę osobistą z humanistycznymi i liberalnymi ideałami oraz z głębokim zrozumieniem dla spraw materialnych i rozwoju gospodarczego ziem polskich, stanowiących ważny element popieranej i rozwijanej przez niego na gruncie poznańskim pracy organicznej.
– Na początek, skąd w ogóle pomysł na nadanie imienia uczelni?
Większość uczelni, zarówno Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych, jak i starych uczelni ma jakiegoś patrona, np. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Uniwersytet Adama Mickiewicza. Dlatego też wybiera się patrona, który miałby służyć za wzór. Dla nas takim wzorem jest właśnie Hipolit Cegielski. Ktoś może spytać dlaczego właśnie Hipolit Cegielski? Było kilka kandydatur, osób związanych z Gnieznem, np. generał Taczak, dowódca powstania Wielkopolskiego w Gnieźnie, jednak stwierdziliśmy, że musimy wybrać osobę szerzej znaną w Polsce i świecie. To, że Cegielski jest znaną osobą nie ulega wątpliwości, ale rodziło się kolejne pytanie, czy ma on jakieś związki z Gnieznem? Takie związki występują i są to np. miejsce urodzenia (Ławki koło Trzemeszna) czy też ukończone gimnazjum w Trzemesznie. Poza tym rozwijał myśl techniczną, a większość naszych kierunków to właśnie studia inżynierskie. Jego działalność jest również doskonałym przykładem pracy organicznej w Wielkopolsce. Warto także wspomnieć o jednym fakcie, o którym niewielu z nas wie. Mianowicie Hipolit Cegielski nie miał wykształcenia inżynierskiego, gdyż skończył filozofię. Jest to przykład doskonale pokazujący to, że jeśli człowiek jest dobrze wewnętrznie wykreowany, ma wyobraźnię, to może zająć się działalnością także poza swoim wyuczonym kierunkiem. Ja zawsze twierdzę, że studia dają nam tylko podstawę do dalszego kreatywnego działania. To wszystko sprawia, że doskonale pasuje on na patrona naszej uczelni.
– A czy nadanie uczelni imienia właśnie w tym roku ma związek z tym, że rok 2013 został ogłoszony w Polsce rokiem Hipolita Cegielskiego?
Ma to raczej znaczenie drugorzędne. Sam pomysł nadania imienia powstał już kilka lat temu, lecz dopiero w tym roku udało nam się uzyskać zgodę na jego realizację. To po prostu szczęśliwy zbieg okoliczności. Jednak pozwoli nam to uczcić rok Hipolita Cegielskiego nadaniem naszej szkole jego imienia. Warto zaznaczyć, że będzie to jedyna w Polsce uczelnia wyższa, której będzie on patronem. Oczywiście jest wiele szkół średnich czy podstawowych imienia Cegielskiego, ale wyższa tylko nasza.
– Czy wybór właśnie takiego patrona symbolizuje jakieś zmiany na uczelni? Wszak był on znany jako wielki reformator.
Pamiętajmy, że szkoła to jednostka dynamiczna, która non stop rozwija się i unowocześnia. I z racji tego, co już mówiłem o Cegielskim jako symbolu pracy organicznej, mam nadzieję że zmotywuje on nas do dalszej pracy. Liczę także, że patronat Hipolita Cegielskiego zmobilizuje również samych studentów do aktywniejszego angażowania się w życie uczelni i podpowiadanie nam co należałoby zmienić, jak mamy się rozwijać i w którą stronę powinniśmy pójść.
Uroczystość nadania imienia Hipolita Cegielskiego Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Gnieźnie odbyła się 17 czerwca 2013 r. w Teatrze im. Al. Fredry w Gnieźnie.
